Νίκαια

I

Μυθολογικό πρόσωπο. Ήταν κόρη του μυθικού ηγεμόνα της Βιθυνίας, Σαγγάριου και της θεάς Κυβέλης. Σύμφωνα με την παράδοση, καθώς λουζόταν στις όχθες του ποταμού Σαγγάριου, την είδε ο θεός Διόνυσος και την ερωτεύτηκε. Μετέτρεψε το νερό της πηγής όπου πήγαινε η Ν. σε κρασί, κι εκείνη το ήπιε και μέθυσε. Τη χτύπησε τότε το βέλος του Έρωτα και παραδόθηκε στον θεό. Από τον έρωτα αυτό γεννήθηκαν οι Σάτυροι. Οι ποιητές και μυθιστοριογράφοι δίνουν στη Ν. διάφορα ονόματα, όπως Νέα Ηώς, Φαεσφόρος και Σελήνη.

II

Αρχαία πόλη της Βιθυνίας. Συμπίπτει με το σημερινό Ιζνίκ της Τουρκίας στην ανατολική ακτή της λίμνης Ασκανίας και Ιδρύθηκε το 316 π.Χ. από τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο, ως Αντιγόνεια· η έκτασή της αυξήθηκε επί Λυσίμαχου, ο οποίος την ονόμασε Ν. από την πρώτη σύζυγό του (301 π.Χ.). Στους ρωμαϊκούς χρόνους υπήρξε σημαντικό οδικό και εμπορικό κέντρο· Ρωμαίοι αυτοκράτορες την πλούτισαν με νέα οικοδομήματα και φρόντισαν για την οχύρωσή της. Πολύ νωρίς η Ν. έγινε έδρα επισκόπου και το 325 συγκλήθηκε εκεί η A’ Οικουμενική Σύνοδος. Το 368 η πόλη καταστράφηκε από ισχυρό σεισμό, ανοικοδομήθηκε όμως από τον αυτοκράτορα Ουάλεντα. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους υπήρξε ισχυρότατο προπύργιο του Βυζαντίου κατά των Αράβων. Το 1078 η Ν. καταλήφθηκε από τους Σελτζούκους, αλλά ανακτήθηκε από τους Βυζαντινούς το 1097.

Αυτοκρατορία της Ν. Ιδρύθηκε το 1204 από τον Θεόδωρο Α’ Λάσκαρη μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους· τοποθετημένη στην καρδιά του ζωτικού εδάφους της Μικράς Ασίας (περιελάμβανε τη Λυδία, τη Βιθυνία, τμήμα της Φρυγίας και μερικά νησιά του Αιγαίου, μεταξύ των οποίων και τη Ρόδο), αποτελούσε κατά έναν τρόπο τη νόμιμη συνέχεια του βυζαντινού κράτους και έγινε το σημαντικότερο απ’ όλα τα ελληνικά κράτη που είχαν δημιουργηθεί. Οι αυτοκράτορές της Θεόδωρος A’ Λάσκαρις (-1222), Ιωάννης Γ’ Δούκας Βατάτζης (-1254), Θεόδωρος B’ (-1258), Ιωάννης Δ’ και Μιχαήλ Παλαιολόγος διεξήγαγαν συνεχείς αγώνες με τους Λατίνους, τους οποίους, πότε συμμαχώντας και πότε πολεμώντας με τους ισχυρούς της εποχής (Βούλγαρους τσάρους, δεσπότες της Ηπείρου, βασιλιάδες της Θεσσαλονίκης, Σελτζούκους σουλτάνους του Ικονίου, Ενετούς, Γενουάτες), κατόρθωναν να περιορίζουν ολοένα και περισσότερο, ώσπου, με τη βοήθεια των Γενουατών, κατόρθωσαν να ανακαταλάβουν την Κωνσταντινούπολη τον Αύγουστο του 1261.

Παράλληλα με την πολιτικοστρατιωτική, αξιόλογη στάθηκε η συμβολή της αυτοκρατορίας της Ν. και στον πνευματικό τομέα, όπου φωτισμένοι αυτοκράτορες (Θεόδωρος B’ Λάσκαρις, I. Βατάτζης) μαζί με αξιόλογες προσωπικότητες της εποχής, όπως ήταν ο Ν. Βλεμμύδης και ο Γ. Ακροπολίτης, συντέλεσαν στην πνευματική άνθηση του κράτους τους και στη συνέχιση της βυζαντινής παράδοσης.

Σύνοδος της Ν. Η πρώτη Οικουμενική Σύνοδος, η οποία συνήλθε στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325, επί Κωνσταντίνου του Μεγάλου (ο οποίος είχε και την εποπτεία των εργασιών της). Παρέστησαν, κατά την παράδοση, 318 επίσκοποι, προερχόμενοι από την Ανατολή και από τη Δύση, για να εξετάσουν και να αποφανθούν σχετικά με τη διένεξη για το θέμα της Αγίας Τριάδας, που είχε συνταράξει βαθιά τη θρησκευτική ειρήνη της αυτοκρατορίας, το οποίο είχε υποκινήσει στις αρχές του ίδιου αιώνα στην Αλεξάνδρεια ο Άρειος και οι οπαδοί του. Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Λόγος, εφόσον είχε δημιουργηθεί στον χρόνο, έπρεπε να θεωρηθεί μόνον ως μεσάζων μεταξύ Θεού και ανθρώπων και κατά συνέπεια διακρινόταν από τον Πατέρα, γιατί ήταν από ουσία διάφορη από Αυτόν. Ύστερα από οξείες διαφωνίες, η πλειοψηφία της Συνόδου, ακολουθώντας τον Μέγα Αθανάσιο (που πήρε ύστερα τον τίτλο του πατρός της ορθοδοξίας), καταδίκασε τη διδασκαλία του Άρειου, διακηρύσσοντας το ομοούσιο του Πατρός και του Λόγου. Ο Άρειος και οι οπαδοί του, ο σπουδαιότερος από τους οποίους ήταν ο Ευσέβιος Νικομηδείας, αφορίστηκαν και εξορίστηκαν από τις πολιτικές αρχές. Από τις αποφάσεις της Συνόδου διασώθηκαν οι 20 κανόνες που διατύπωσαν οι πατέρες, τα αναθέματα, μια επιστολή προς την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας και ο τύπος του συμβόλου της πίστης που καθορίστηκε τότε επίσημα (σύμβολο της Ν.) και το οποίο, με τις προσθήκες της B’ Οικουμενικής Συνόδου της Κωνσταντινούπολης (381), είναι σε χρήση ως σήμερα.

Μια δεύτερη Σύνοδος (η Z’ Οικουμενική) συνήλθε επίσης στη Ν. το 787, με το σκοπό να τερματίσει τον αγώνα της εικονομαχίας.

Νίκαια. Αρχαία πόλη της Βιθυνίας

Η δεύτερη Σύνοδος που έγινε στη Νίκαια το 787, με σκοπό να τερματίσει τον αγώνα εναντίον των εικόνων και να επαναφέρει την εικονολατρία, όπως εικονίζεται σε τοιχογραφία του 16ου αι. (Βατικανό).

III

Ονομασία διαφόρων αρχαίων πόλεων.

1. Παράλια πόλη της Λοκρίδας, κοντά στα στενά των Θερμοπυλών. Είχε ισχυρό φρούριο, η κατοχή του οποίου εξασφάλιζε την κυριαρχία της στενής διάβασης. Το 346 π.Χ., στον Ιερό Πόλεμο, ο Φίλιππος της Μακεδονίας την κατέλαβε και την παραχώρησε στους Θεσσαλούς μαζί με τη Μαγνησία. Ωστόσο, την κυρίευσε και πάλι το 340 π.Χ. Λίγο αργότερα, η Ν. καταστράφηκε από τους Φωκείς. Σύμφωνα με μια παράδοση, οι κάτοικοι της Ν. έφυγαν μετά την καταστροφή της και έχτισαν τη Νίκαια (βλ. λ.) της Βιθυνίας.

2. και 3. Ονομασία δύο πόλεων των Ινδιών που χτίστηκαν από τον Μέγα Αλέξανδρο.

IV

(Nice). Πόλη (345.892 κάτ. το 1998) της νοτιοανατολικής Γαλλίας, πρωτεύουσα του νομού των Παραθαλάσσιων Άλπεων. Βρίσκεται στη Μεσόγειο, περίπου 25 χλμ. από τα ιταλικά σύνορα και περιβάλλεται από ένα αμφιθέατρο ορεινών αναγλύφων.

Η αρχική πόλη αναπτύχθηκε γύρω από το λιμάνι που βρισκόταν τότε στα Δ του λόφου στον οποίο υψωνόταν ο πύργος. Το σημερινό λιμάνι, στα Α του λόφου, ανοίχτηκε μόνο το 1750 στις εκβολές του χείμαρρου Πεγιόν, του οποίου οι εκβολές στράφηκαν στα Δ του λόφου, όπου το παλιό λιμάνι επιχωματώθηκε είκοσι χρόνια αργότερα. Ανάμεσα στον σημερινό ρου του Πεγιόν, στον λόφο του πύργου και στη θάλασσα βρίσκεται η vieille ville, η παλιά πόλη, που ιδρύθηκε τον 17o και 18o αι. και χαρακτηρίζεται από στενούς, ελικοειδείς και γραφικούς δρόμους. Γύρω από τον αρχαιότερο αστικό πυρήνα, κατά μήκος της ακτής και στο εσωτερικό, εκτείνονται οι πιο πρόσφατες συνοικίες, που φτάνουν, με μια διακλάδωση προς ΝΔ, σχεδόν έως τις εκβολές του Βαρ, όπου βρίσκεται το αεροδρόμιο της Νίκαιας - Κυανής Ακτής. Το λιμάνι της Ν. παρουσιάζει σήμερα τουριστικό κυρίως ενδιαφέρον ως βάση σκαφών ψυχαγωγίας, ιστιοφόρων και μηχανοκίνητων, και είναι αφετηρία της ακτοπλοϊκής γραμμής με την Κορσική (Κάλβι και Μπάστια).

Η πόλη είναι ωραία, με πολυάριθμα ξενοδοχεία, που βλέπουν στη θάλασσα, πλατιούς δεντροφυτεμένους δρόμους (περιφημότερος είναι ο γνωστός ως Promenade des Anglais), πλατείες και κήπους με υποτροπικά φυτά. Η οικονομία της βασίζεται όχι τόσο στις βιομηχανίες ειδών διατροφής, αρωμάτων και ειδών ένδυσης, όσο στην εισροή τουριστών κάθε εποχή και από κάθε μέρος του κόσμου, οι οποίοι έκαναν τη N. - εδώ κι έναν αιώνα - ένα από τα πιο ονομαστά κέντρα παραθερισμού της Ευρώπης.

Ιστορία. Η πόλη ιδρύθηκε από αποίκους Φωκαείς, οι οποίοι πιθανότατα της έδωσαν την ονομασία Νίκαια, και περιήλθε κάτω από τον έλεγχο της Ρώμης τον 2o αι. π.Χ. Επισκοπική έδρα από τον 4o αι., η πόλη υπήρξε για μικρό διάστημα κατά τον Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους το μήλον της έριδος μεταξύ Γαλλίας και Σαβοΐας, ώσπου περιήλθε οριστικά στη Γαλλία με το δημοψήφισμα του 1860, και τον επόμενο χρόνο παραχωρήθηκε στον Ναπολέοντα Γ’ από τον βασιλιά της Σαρδηνίας.

Άποψη της παραλίας της Νίκαιας, γαλλικής λουτρόπολης και φημισμένου παραθεριστικού κέντρου στη Μεσόγειο.

V

Δήμος (93.086 κάτ.) της πρώην επαρχίας Πειραιά του ομώνυμου νομού. Η Ν. αναγνωρίστηκε αρχικά (1934) ως δήμος Νέας Κοκκινιάς και έπειτα μετονομάστηκε σε δήμο Ν. (1940). Είναι από τους μεγαλύτερους σε έκταση δήμους της επαρχίας. Στην περιοχή του δήμου υπάρχουν πολυάριθμα βιοτεχνικά εργαστήρια και βιομηχανικά εργοστάσια, στα οποία απασχολείται μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Ιστορία. Στις 17 Αυγούστου 1944 στη Ν. συνέβη το λεγόμενο μπλόκο της Κοκκινιάς, γεγονός που συντάραξε τους κατοίκους της και το Πανελλήνιο. Ισχυρές γερμανικές δυνάμεις, βοηθούμενες από Έλληνες των ταγμάτων ασφαλείας και χωροφύλακες, περικύκλωσαν τη συνοικία και απαγόρευσαν την έξοδο στους κατοίκους της. Στα καίρια σημεία είχαν τοποθετηθεί άρματα μάχης και βαριά οπλισμένοι στρατιώτες. Στη συνέχεια κάλεσαν όλους τους άντρες ηλικίας 16 έως 65 ετών να συγκεντρωθούν στην πλατεία της Οσίας Ξένης. Έλληνες μασκοφόροι καταδότες, κάτω από τις διαταγές του συνταγματάρχη Πλυτζανόπουλου και του ταγματάρχη Σγούρου υποδείκνυαν στους Γερμανούς τους αντιστασιακούς που παραβρίσκονταν στο συγκεντρωμένο πλήθος. Ήταν ιδιαίτερα τα στελέχη του EAM, του ΕΛΑΣ, του KKE, της EΠΟΝ και γενικά αντιστασιακοί, 73 τον αριθμό, τους οποίους οι Γερμανοί οδήγησαν σε μια κοντινή μάντρα και τους εκτέλεσαν.

Είκοσι πέντε επονίτες προέβαλαν σθεναρή αντίσταση στους Γερμανούς και τους προξένησαν σοβαρές απώλειες. Έπεσαν όλοι στην πολύωρη μάχη. Για αντίποινα οι χιτλερικοί συνέλαβαν άλλους 50 πατριώτες και τους εκτέλεσαν στην ίδια μάντρα. Πολλοί επίσης από το συγκεντρωμένο πλήθος σκοτώθηκαν από πυροβολισμούς και εκρήξεις βλημάτων. Οι Γερμανοί συνέλαβαν επίσης περίπου 6.000 κάτοικους, τους οδήγησαν στη συνέχεια στο στρατόπεδο του Χαϊδαριού, όπου πολλοί πέθαναν από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια και άλλοι στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.

Το μπλόκο της Κοκκινιάς θεωρήθηκε ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα που διέπραξαν οι Γερμανοί κατακτητές σε βάρος άμαχων και αθώων. Παρόμοια μπλόκα έγιναν και σε άλλες συνοικίες της Αθήνας, που σκοπό είχαν να εξοντώσουν τους σπουδαιότερους αγωνιστές της Αντίστασης και να τσακίσουν το υψηλό αντιστασιακό φρόνημα του λαού. Η θηριωδία των Γερμανών την εποχή εκείνη έφτασε στο αποκορύφωμα, επειδή γνώριζαν πως ο πόλεμος γι’ αυτούς ήταν τελικά χαμένος.

Ο δ.Ν. αποφάσισε το 1982 να στήσει επιτύμβιο μνημείο για τους ήρωες του μπλόκου αφού απαλλοτρίωσε τον χώρο της μάντρας.

VI

Μεγάλος πεδινός οικισμός (υψόμ. 90 μ.) του νομού Λαρίσης. Ήταν έδρα της ομώνυμης πρώην κοινότητας (61 τ. χλμ., 2.840 κάτ.). Η Ν. παλαιότερα ονομαζόταν Νεμπελλέρ και υπήρξε τσιφλίκι του Αλή Πασά. Είναι γενέτειρα του Θ. Φαρμακίδη, κληρικού και συγγραφέα, ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Βιέννη το 1816 και σε συνεργασία με τον Κοκκινάκη ανέλαβε τη συνέχιση της έκδοσης του Λόγιου Ερμή.